सोमबार अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले भारतमाथि ‘थप कर’ लगाउने धम्की दिएपछि भारतले अबेर राति अमेरिकालाई जवाफ फर्काएको छ।
डोनाल्ड ट्रम्पले सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म ट्रुथ सोसियलमा लेखेका छन् , ‘रुसको युद्ध मेसिनबाट युक्रेनमा कति मानिसहरू मारिएका छन् भन्ने कुराको भारतलाई वास्ता छैन। त्यसैले, म भारतमाथि कर बढाउनेछु।’
प्रतिक्रियामा, भारतले ट्रम्पको धम्कीलाई ‘अनुपयुक्त र तर्कहीन’ भनेर वर्णन गरेको छ।
भारतीय विदेश मन्त्रालयले भन्यो, ‘अमेरिकाले अझै पनि आफ्नो आणविक उद्योगको लागि युरेनियम हेक्साफ्लोराइड, विद्युतीय सवारी साधन उद्योगको लागि प्यालेडियम, मल र रसायनहरू रुसबाट आयात गर्दछ।’
भारत हाल रुसी तेलको सबैभन्दा ठुलो खरिदकर्ता मध्ये एक हो। सन् २०२२ मा रुसले युक्रेनमा आक्रमण गरेपछि, धेरै युरोपेली देशहरूले व्यापार घटाएपछि भारत रुसको लागि एक महत्त्वपूर्ण बजार बन्यो।ह्वाइट हाउसका डेपुटी चिफ अफ स्टाफ स्टीफन मिलरले फक्स न्युजलाई दिएको अन्तर्वार्तामा राष्ट्रपति ट्रम्पले स्पष्ट रूपमा ‘भारतले रुसबाट तेल खरिद गरेर युक्रेन युद्धको लागि आर्थिक सहयोग गर्नु स्वीकार्य छैन’ भनेर भनेको बताएका छन् ।
ट्रम्पले भन्सार शुल्क बढाउने कुरा गरे पनि कति भन्सार शुल्क बढाउने भन्ने कुरा भनेका छैनन्। ट्रम्पको यो धम्की त्यस्तो समयमा आएको हो जब उनले केही दिन अघि मात्र भारतमा २५ प्रतिशत भन्सार शुल्क लगाउने घोषणा गरेका थिए।
सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म ट्रुथ सोसियलमा उनले लेखेका छन्, ‘भारतले रुसबाट ठुलो मात्रामा तेल मात्र खरिद गरिरहेको छैन, तर यो खरिद गरिएको तेलको ठुलो हिस्सा खुला बजारमा बेचेर ठुलो नाफा पनि कमाउँदैछ। युक्रेनमा रुसको युद्ध मेसिनले कति मानिसहरूलाई मारिरहेको छ भन्ने कुराको उनीहरूलाई वास्ता छैन। यस कारणले गर्दा, म भारतमा कर बढाउनेछु।’
यसअघि जुलाई ३० मा ट्रम्पले भारतमा २५ प्रतिशत भन्सार लगाउने घोषणा पनि गरेका थिए। यदि भारतले रुसबाट सैन्य उपकरण र तेल खरिद गर्न जारी राख्यो भने, विद्यमान शुल्कको अतिरिक्त जरिवाना पनि लगाउन सकिने ट्रम्पको भनाई छ। ट्रम्पले भारतले गरेको यो खरिदले रुसलाई युक्रेनमा युद्ध जारी राख्न मद्दत गरिरहेको आरोप लगाए।
- ‘भारतले चीन जत्तिकै तेल रुसबाट किन्छ’
ट्रम्पको पछिल्लो भन्सार शुल्क बढाउने धम्की अघि, स्टीफन मिलरले फक्स न्युजलाई दिएको अन्तर्वार्तामा भारत र रुसबिचको व्यापारको बारेमा टिप्पणी गरेका थिए।
मिलरले भने, ‘रुसबाट तेल खरिद गर्ने सन्दर्भमा भारत लगभग चीनको बराबर छ भन्ने थाहा पाउँदा मानिसहरू छक्क पर्नेछन्। यो अचम्मलाग्दो छ। भारतले आफूलाई हाम्रो सबैभन्दा नजिकको मित्र भन्छ, तर हाम्रा उत्पादनहरू किन्दैन। भारतले आप्रवासनमा समस्या सिर्जना गर्छ। यो अमेरिकी कामदारहरूको लागि धेरै खतरनाक छ र रुसी तेल पनि किन्छ, जुन स्वीकार्य छैन। राष्ट्रपति ट्रम्प भारतसँग राम्रो सम्बन्ध चाहन्छन्, तर हामीले वास्तविकता बुझ्नुपर्छ।’
- भारतको कडा प्रतिक्रिया
भारतको विदेश मन्त्रालयले ट्रम्पको आलोचनालाई अस्वीकार गर्दै अमेरिका र युरोपेली सङ्घ आफैँले रुससँग व्यापार जारी राखेको बताएको छ। गत वर्ष, कडा प्रतिबन्धका बाबजुद अमेरिकाले रुससँग अनुमानित ३.५ अर्ब डलरको सामानको व्यापार गरेको थियो ।
विदेश मन्त्रालयले युक्रेन द्वन्द्व सुरु भएदेखि नै अमेरिका र युरोपेली सङ्घले भारतलाई रुसबाट तेल खरिद गर्न निशाना बनाएको बताएको छ। विदेश मन्त्रालयले आफ्नो विज्ञप्तिमा भनेको छ, ‘वास्तवमा, भारतले रुसबाट तेल आयात गर्न थाल्यो किनभने द्वन्द्व पछि, परम्परागत आपूर्ति युरोपतिर मोडिएको थियो। त्यति बेला, अमेरिका आफैँले भारतलाई यस्तो आयात गर्न प्रोत्साहित गरेको थियो ताकि विश्व तेल बजारको स्थिरता बलियो रहोस्।’
‘भारतले आफ्ना उपभोक्ताहरूलाई सस्तो र स्थिर ऊर्जा प्रदान गर्न आयात गर्छ। यो विश्व बजारको अवस्थाको बाध्यता हो। तर यो उल्लेखनीय छ कि भारतको आलोचना गर्ने देशहरू आफैँ रुससँग व्यापार गरिरहेका छन्। भारत जस्तै, यो व्यापार उनीहरूको देशको लागि आवश्यक बाध्यता होइन,’ विदेश मन्त्रालयले भनेको छ । कुनै पनि प्रमुख अर्थतन्त्र जस्तै, भारतले आफ्नो राष्ट्रिय हित र आर्थिक सुरक्षाको रक्षा गर्न सबै आवश्यक कदम चाल्ने भारतले स्पष्ट रूपमा भनेको छ ।
ट्रम्पले कर बढाउने धम्की दिएको रात, भारतका विदेशमन्त्री एस. जयशंकर नयाँ दिल्लीमा बिमस्टेक संगीत महोत्सव ‘सप्तसुर’ मा भाग लिइरहेका थिए। आफ्नो भाषणमा जयशंकरले भने , ‘हामी जटिल र अनिश्चित समयमा बाँचिरहेका छौँ। हाम्रो सामूहिक चाहना भनेको केही देशहरूको वर्चस्व नभएर न्यायपूर्ण र प्रतिनिधिमूलक विश्वव्यापी व्यवस्था हेर्नु हो। यो प्रयासलाई प्रायः राजनीतिक वा आर्थिक सन्तुलनको रूपमा हेरिन्छ। परम्पराहरूको विशेष महत्त्व हुन्छ किनभने अन्ततः तिनीहरूले हाम्रो पहिचान निर्धारण गर्छन्।’
- के भन्छन् विज्ञ ?
भारतका रणनीतिक मामिला विज्ञ ब्रह्मा चेल्लानी भन्छन् कि ट्रम्पसँग व्यवहार गर्नु भारतको लागि चुनौती बनेको छ।
ब्रह्मा चेलानी एक्समा लेख्छन् , ‘आफ्नो आक्रामक ट्यारिफ नीति र नियमहरूको बेवास्ताका साथ, ट्रम्प भूराजनीतिक विघटनकारी साबित भइरहेका छन्। उनीसँग व्यवहार गर्नु कुनै पनि देशको लागि चुनौती हो – विशेष गरी जोखिम-प्रतिरोधी भारतको लागि। उनको पछिल्लो धम्कीले भारतलाई रुससँगको व्यापारमा पश्चिमाहरूको पाखण्डमाथि प्रश्न उठाउन बाध्य पारेको छ।’
उनी लेख्छन्, ‘यो उल्लेखनीय छ कि पश्चिमी देशहरूले भारतले रुसबाट तेल किनेकोमा आलोचना गर्छन्, जबकि उनीहरू आफैँले आफ्नो व्यापार मार्फत रुसलाई धेरै पैसा पठाउँछन्। यो अझ विडम्बनापूर्ण छ किनभने पश्चिमी समूह युक्रेनमा रुस विरुद्ध छद्म युद्ध लडिरहेको छ।’
दिल्लीस्थित थिंक ट्याङ्क ग्लोबल ट्रेड रिसर्च इनिसिएटिभका प्रमुख अजय श्रीवास्तवका अनुसार रुससँग भारतको तेल व्यापारको बारेमा ट्रम्पको दाबी धेरै कारणले भ्रामक छ। उनले यो व्यापार पारदर्शी भएको छ र अमेरिकालाई यसबारे पूर्ण जानकारी रहेको बताए।
श्रीवास्तवले भने, ‘पश्चिमी प्रतिबन्धहरूले आपूर्ति अवरुद्ध गरेपछि भारतले विश्व बजारलाई स्थिर बनाउन तेल खरिद बढायो, जसले विश्वव्यापी तेलको मूल्यमा भएको तीव्र वृद्धिलाई रोक्न मद्दत गर्यो। भारतका तेल रिफाइनरीहरू – चाहे सार्वजनिक होस् वा निजी – ले कच्चा तेल कहाँबाट किन्ने भनेर निर्णय गर्छन्। तिनीहरूले मूल्य, आपूर्तिको सुरक्षा र निर्यात नियमहरू जस्ता कारकहरूमा आधारित निर्णय लिन्छन्। यी रिफाइनरीहरू स्वतन्त्र रूपमा काम गर्छन् र रुस वा अन्य कुनै देशबाट तेल किन्न सरकारी स्वीकृति आवश्यक पर्दैन।’
